Δ.Τ. “Κοινό Ευρωπαϊκό Σύστημα Ασύλου (ΚΕΣΑ):Δημιουργία – Εξέλιξη – Ισχύον δίκαιο”

ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ
Διαδικτυακό Σεμινάριο «Δίκαιο Ασύλου και Προσφύγων: Σύγχρονες Ευρωπαϊκές Εξελίξεις»
2η Θεματική Ενότητα: «Κοινό Ευρωπαϊκό Σύστημα Ασύλου (ΚΕΣΑ): Δημιουργία – Εξέλιξη – Ισχύον δίκαιο»

Την Πέμπτη 4 Μαΐου 2023 πραγματοποιήθηκε διαδικτυακά, η δεύτερη συνάντηση τού σεμιναρίου
«Δίκαιο Ασύλου και Προσφύγων: Σύγχρονες Ευρωπαϊκές Εξελίξεις», το οποίο διοργανώνει το Ευρωπαϊκό Κέντρο Αριστείας Jean Monnet τού Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Το ειδικότερο θέμα τής δεύτερης αυτής συνάντησης ήταν το «Κοινό Ευρωπαϊκό Σύστημα Ασύλου (ΚΕΣΑ): Δημιουργία – Εξέλιξη – Ισχύον δίκαιο».

Την συζήτηση συντόνισε ο Επίκουρος Καθηγητής τού Πανεπιστημίου Αιγαίου, και Επιστημονικός Διευθυντής τού Ευρωπαϊκού Κέντρου Αριστείας Jean Monnet τού ΕΚΠΑ, κος Ιωάννης Στριμπής, ο οποίος καλωσόρισε τους εισηγητές και τους εκπαιδευομένους, και έκανε μία σύντομη εισαγωγή στο θέμα τής συνάντησης, το ΚΕΣΑ.

Ο πρώτος ομιλητής, κος Μανώλης Περάκης, Αναπληρωτής Καθηγητής στην Νομική Σχολή τού ΕΚΠΑ και μέλος τού Δ.Σ. τού Κέντρου Αριστείας Jean Monnet, ανέλυσε τα νομικά ζητήματα τής Κοινής Δήλωσης ΕΕ – Τουρκίας τού 2016. Ο ομιλητής αρχικά εξέφρασε την αμφιβολία του για το αν η Κοινή Δήλωση αποτελεί συμφωνία σε νομικό επίπεδο, επισημαίνοντας όμως ότι στην πράξη εξακολουθεί να διέπει τις σχέσεις ΕΕ – Τουρκίας αναφορικά με το μεταναστευτικό. Στην συνέχεια, περιέγραψε το χρονικό της πλαίσιο, καθιστώντας έτσι αντιληπτό τον λόγο και την φιλοσοφία πίσω από την σύναψή της (εμφύλιος στην Συρία ο οποίος μόνο την διετία 2015-16 προξένησε κύμα 5 εκ. προσφύγων, εκ των οποίων το 1 εκ. έφθασε στην Ελλάδα μέσω Τουρκίας). Ο κος Περάκης παρουσίασε το περιεχόμενο της Κοινής Δήλωσης, και εξέτασε τα νομικά της ζητήματα, και δη την νομική της φύση. Η Κοινή Δήλωση δεν αποτελεί νομικά δεσμευτική διεθνή συμφωνία, όπως απεφάνθησαν και η Νομική Υπηρεσία τού Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, αλλά και το ΓΔΕΕ και το ΔΕΕ. Περαιτέρω, εξετάστηκε το ζήτημα τής Τουρκίας ως
ασφαλούς τρίτης χώρας σε σχέση με την Οδηγία 2013/32, η οποία μεταφέρει στο ενωσιακό δίκαιο τις ρυθμίσεις τής Σύμβασης τής Γενεύης, και ειδικότερα σε σχέση με τις ελάχιστες προδιαγραφές τις οποίες η ως άνω Οδηγία θέτει προκειμένου μια τρίτη χώρα να χαρακτηριστεί από τα κράτη μέλη ως ασφαλής. Διατυπώθηκαν δε βάσιμες αμφιβολίες σχετικά με το αν η Τουρκία πληροί τις ελάχιστες αυτές προδιαγραφές, παρά την άποψη τής Επιτροπής και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου ότι αυτές πληρούνται. Ακολούθως, ο ομιλητής επεσήμανε τα ζητήματα πρακτικής εφαρμογής τής Κοινής Δήλωσης, όπως την έλλειψη τεχνικών δυνατοτήτων, την κατανομή των προσφύγων ανάμεσα στα κράτη μέλη σύμφωνα με την αρχή «ένας για κάθε έναν», και το ζήτημα τού τρόπου με τον οποίο η Τουρκία χρησιμοποιεί την αποχώρησή της από την Κοινή Δήλωση για να αποσπάσει και άλλα ανταλλάγματα από την ΕΕ. Ο κος Περάκης έφερε, επίσης, παραδείγματα νομολογιακής αντιμετώπισης της Κοινής Δήλωσης, και δη από
το ΣτΕ. Έκλεισε δε την εισήγησή του αποτυπώνοντας την σημερινή κατάσταση με αριθμούς αιτούντων άσυλο που είτε έχουν επαναπροωθηθεί στην Τουρκία είτε έχουν προωθηθεί από την Τουρκία σε κράτη μέλη τής ΕΕ, και θέτοντας το καίριο ερώτημα αν η Κοινή Δήλωση ήταν στην πράξη αποτελεσματική, αν έφερε εν τέλει κάποια αλλαγή, παρά τα νομικά και πραγματικά προβλήματά της.

Ο δεύτερος ομιλητής, κος Αναστάσιος Μπρακατσούλας, Διδάκτωρ Ευρωπαϊκού Δικαίου Νομικής ΕΚΠΑ και Μεταδιδακτορικός Ερευνητής Νομικής ΕΚΠΑ, παρουσίασε την ιστορική εξέλιξη και τις γενικές νομικές αρχές τού ΚΕΣΑ. Η, πριν από το ΚΕΣΑ, πρώτη περίοδος καλύπτει τις προσπάθειες για κοινή ρύθμιση των θεμάτων ασύλου από το 1990 με την διεθνή Σύμβαση του Δουβλίνου περί καθορισμού του υπευθύνου για εξέταση αιτήσεως ασύλου κράτους (“Δουβλίνο Ι”) και το 1992 με την Συνθήκη τού Μάαστριχτ έως το 1997(1999) με την Συνθήκη τού Άμστερνταμ. Η δεύτερη περίοδος τού ΚΕΣΑ ξεκινάει το 1999 με τα συμπεράσματα τού Τάμπερε, συνεχίζεται με τον ΧΘΔ τής ΕΕ το 2000, με τον Κανονισμό Δουβλίνο ΙΙ το 2003 και με την νομοθέτηση έξι οδηγιών, και τελειώνει το 2005 με το Πρόγραμμα Χάγης 2004-2009. Τα ορόσημα τής τρίτης περιόδου, η οποία διαρκεί έως σήμερα, είναι η Συνθήκη τής Λισαβόνας το 2007, το Πρόγραμμα Στοκχόλμης το 2009, οι Προτάσεις τής Επιτροπής για το Νέο Σύμφωνο για την Μετανάστευση και το Άσυλο το 2020 και η Στρατηγική 2019-2024. Ο ομιλητής αναφέρθηκε και στις θεμελιώδεις νομικές αρχές τού ΚΕΣΑ, όπως προκύπτουν από τα σχετικά άρθρα 77-85 ΣΛΕΕ: συντρέχουσα αρμοδιότητα ΕΕ – κρατών μελών, συνήθης νομοθετική διαδικασία για θέσπιση δικαίου, πλήρης δικαιοδοσία ΔΕΕ για θέματα ΧΕΑΔ, και αρχές επικουρικότητας και αναλογικότητας. Ο κος Μπρακατσούλας στην συνέχεια παρουσίασε το νομικό πλαίσιο τού συστήματος ασύλου [άρθρα 3 ΣΕΕ, 67(2), 78, 79(1), 80 ΣΛΕΕ, Πρωτόκολλο 24 ΣΛΕΕ], καθώς και τα άρθρα 18 και 19 τού ΧΘΔ. Τέλος, ανέλυσε ορισμένες έννοιες ευρύτερου διεθνούς νομικού πλαισίου, όπως αυτές του πληθυσμού και της επικρατείας, του φορέα δικαιωμάτων και της αντίρροπης σχέσης ελευθερίας και ασφάλειας.

Η τρίτη ομιλήτρια, κυρία Κοραλία Κοντού, Υπεύθυνη Διαχείρισης Έργων στην Διεύθυνση Μετανάστευσης και Εσωτερικών Υποθέσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Δικηγόρος, επικεντρώθηκε στις πρόσφατες εξελίξεις μετά το 2013 στο παράγωγο Ευρωπαϊκό Δίκαιο του ΚΕΣΑ, το οποίο αποτελεί το ισχύον θεσμικό πλαίσιο. Χρησιμοποίησε ένα διάγραμμα για να περιγράψει τα στάδια χορήγησης ασύλου, από το πρώτο που είναι η αποστολή δακτυλικών αποτυπωμάτων στην Eurodac, μέχρι το τελευταίο, που είναι η συνέντευξη για την χορήγηση καθεστώτος πρόσφυγα ή επικουρικής προστασίας. Στην συνέχεια, ανέλυσε ειδικά την Οδηγία 2013/32/EΕ για τις διαδικασίες ασύλου, η οποία αποσαφηνίζει και επιταχύνει τις διαδικασίες αίτησης ασύλου σε σχέση με την προηγούμενη Οδηγία,
και καθιερώνει ευνοϊκότερες συνθήκες για τους αιτούντες άσυλο που ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες, και συγκεκριμένα για τους ασυνόδευτους ανηλίκους και τα θύματα βασανιστηρίων. Ακολούθησε η παρουσίαση της Οδηγίας 2013/33/EΕ για τις συνθήκες υποδοχής, σύμφωνα με την οποία, εν αναμονή της απόφασης χορήγησης ασύλου, προσφέρονται στους αιτούντες στέγαση, υγειονομική και ψυχολογική περίθαλψη και απασχόληση. Πιο σημαντικό της μέτρο αποτελεί ο ορισμός της κράτησης ως εσχάτου μέτρου, το οποίο οφείλει να είναι αναγκαίο και αναλογικό. Η κυρία Κοντού συνέχισε με την Οδηγία 2011/95/EU για την αναγνώριση των αιτούντων άσυλο ή για τις ελάχιστες απαιτήσεις, η οποία θεωρείται ως η πιο σημαντική αναθεωρημένη Οδηγία, καθώς ενοποιεί σχεδόν πλήρως τα δικαιώματα που χορηγούνται στους δικαιούχους επικουρικής προστασίας και στους πρόσφυγες, ενώ για πρώτη
φορά συνεκτιμά το συμφέρον του παιδιού και το ζήτημα του φύλου στην διαδικασία αίτησης ασύλου.

Επιπλέον, ανέλυσε τον Κανονισμό Δουβλίνο ΙΙΙ (2013/604), βασική αρχή του οποίου είναι ότι η ευθύνη
για την διαχείριση της αίτησης βαραίνει πρωτίστως το κράτος μέλος που διαδραμάτισε τον μεγαλύτερο ρόλο στην είσοδο και την διαμονή του αιτούντος στην ΕΕ. Η ομιλήτρια ολοκλήρωσε την παρουσίαση της με τον Κανονισμό Eurodac (2013/603) ο οποίος θέσπισε την κεντρική βάση δεδομένων όλων των δακτυλικών αποτυπωμάτων αιτούντων άσυλο, και οι λειτουργίες του οποίου περιλαμβάνουν την αποθήκευση και σύγκριση των αποτυπωμάτων μεταξύ των βάσεων δεδομένων όλων των κρατών μελών. Παλαιότερα, η χρήση της Eurodac αφορούσε αποκλειστικά στην χορήγηση ασύλου, αλλά πλέον, σε συνεργασία με την Europol, χρησιμοποιείται και για την πρόληψη και διερεύνηση εγκλημάτων όπως η τρομοκρατία.

Μετά από την ολοκλήρωση των εισηγήσεων, ακολούθησε συζήτηση υπό τον συντονισμό του κυρίου
Στριμπή.