Η Διαχείριση των Εξωτερικών Συνόρων της ΕΕ στον Έβρο, στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο
1ο Δελτίο
Την Πέμπτη 02/06/2022 πραγματοποιήθηκε εξ αποστάσεως, μέσω της πλατφόρμας Webex, η πρώτη συνάντηση του δεύτερου κύκλου σεμιναρίων «Η Διαχείριση των Εξωτερικών Συνόρων της ΕΕ στον Έβρο, στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο», με θέμα «Τα εξωτερικά σύνορα της Ελλάδας/ΕΕ στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο».
Ο κος Ιωάννης Στριμπής, Αναπληρωτής Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου και Επιστημονικός Διευθυντής του Ευρωπαϊκού Κέντρου Αριστείας Jean Monnet του ΕΚΠΑ συντόνισε την συνάντηση, ενώ συμμετέχοντες ομιλητές ήταν οι: κος Βασίλειος Γραμματίκας, Επίκουρος Καθηγητής στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, κα Μαρία Γαβουνέλη, Καθηγήτρια στο ΕΚΠΑ, και κος Γεώργιος Ανεψιού, Δρ. Διεθνούς Δικαίου, Διδάσκων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, την Σχολή Ικάρων και την ΣΕΘΑ. Της συζήτησης προηγήθηκε εισαγωγικός χαιρετισμός του κου Γιάννη Βαληνάκη, Καθηγητή στο ΕΚΠΑ και Προέδρου του Ευρωπαϊκού Κέντρου Αριστείας Jean Monnet του ΕΚΠΑ, ο οποίος επίσης σχολίασε τα φλέγοντα ζητήματα που κλυδωνίζουν την περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.
Ο πρώτος ομιλητής, κος Ανεψιού, αναφέρθηκε στον Εναέριο Χώρο, μία καθαρά κρατική συνιστώσα, όπου το εκάστοτε κράτος διαθέτει απόλυτη κυριαρχία, καθώς και στο κατά πόσον υφίσταται ένας «Ευρωπαϊκός» Εναέριος Χώρος. Αφού όρισε τον Εναέριο Χώρο και διέκρινε τον Εθνικό Εναέριο Χώρο από τον Διεθνή Εναέριο Χώρο, ο οποίος ανήκει στους Πάνδημους Χώρους, εξήγησε το πως οριοθετείται ο Εθνικός Εναέριος Χώρος τόσον καθ’ ύψος όσον και οριζόντια. Συνήθως, στα παράκτια κράτη το οριζόντιο όριο του Εθνικού Εναέριου Χώρου ταυτίζεται με το εξωτερικό όριο (τέλος) της αιγιαλίτιδας ζώνης, ενώ πέραν αυτού του εξωτερικού ορίου κείνται η Ανοικτή Θάλασσα και ο υπερκείμενος αυτής Διεθνής Εναέριος Χώρος. Παρουσιάστηκαν, επίσης, η εξέλιξη του σχετικού διεθνούς δικαίου και η περίπτωση του ελληνικού Εθνικού Εναέριου Χώρου.
Στη συνέχεια, ο κ. Γραμματίκας ανέλυσε την σημασία των συνόρων για τον σύγχρονο κόσμο. Ιστορικά, η πρώτη αναφορά σε καθορισμό συνόρων εντοπίζεται στη Συνθήκη Tordesillas του 1494. Φυσικά, με την Συνθήκη της Βεστφαλίας του 1648 και την δημιουργία των σύγχρονων κρατών, προκύπτει η ανάγκη οριοθέτησης των συνόρων μεταξύ των νεοσύστατων αυτών οντοτήτων. Έκτοτε, τα σύνορα είναι άκρως συνυφασμένα με το έδαφος ενός κράτους και την κυριαρχία του. Τα σύνορα διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες, τα χερσαία, τα θαλάσσια και τα εναέρια. Ακόμη, διατυπώθηκαν θεμελιώδεις κανόνες και αρχές για τα σύνορα, όπως οι αρχές του απαραβίαστου των συνόρων και η uti possidetis iuris.
Ακολούθησε η παρουσίαση της κας Γαβουνέλη, η οποία επικεντρώθηκε στις θαλάσσιες ζώνες και την οριοθέτησή τους. Ειδικότερα, αναλύθηκε η υφαλοκρηπίδα, στην οποία το παράκτια κράτος διαθέτει κυριαρχικά δικαιώματα εξερεύνησης και εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων που αυτή περιλαμβάνει, ενώ αντίστοιχα δικαιώματα -και όχι μόνο- έχει το κράτος στην ΑΟΖ του. Επίσης, έγινε αναφορά στις ελληνο-ιταλικές συμφωνίες του 1977 και του 2020 για την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών μεταξύ των δύο χωρών, με βάση το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας και την Σύμβαση του 1982 των ΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας, αλλά και στην περίπτωση του Ανατολικού Αιγαίου, όπου επικρατεί ανταγωνισμός των εμπλεκόμενων παράκτιων κρατών.
Τέλος, ακολούθησε συζήτηση γύρω από τα ζητήματα οριοθέτησης των θαλάσσιων ζωνών νησιών όπως το Καστελόριζο, την πολιτική φύση της Τελικής Πράξης του Ελσίνκι του 1975 και του ΟΑΣΕ, και την διαφορά ανάμεσα στα σύνορα και τα όρια της επικράτειας.
2ο Δελτίο
Τη Δευτέρα 6/6/2022 πραγματοποιήθηκε εξ αποστάσεως, μέσω της πλατφόρμας Webex, η δεύτερη συνάντηση του δεύτερου κύκλου Σεμιναρίων: «Η Διαχείριση των Εξωτερικών Συνόρων της ΕΕ στον Έβρο, στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο», με θέμα «Τα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ – Ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής (Frontex) στην διαχείριση και προστασία τους».
Ο κος Ιωάννης Στριμπής, Αναπληρωτής Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου και Επιστημονικός Διευθυντής του Ευρωπαϊκού Κέντρου Αριστείας Jean Monnet του ΕΚΠΑ συντόνισε την συνάντηση, ενώ συμμετέχοντες ομιλητές ήταν οι: κα Μεταξία Κουσκουνά, Επίκουρη Καθηγήτρια στο ΕΚΠΑ και Εκτελεστική Αντιπρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κέντρου Αριστείας Jean Monnet του ΕΚΠΑ, η κα Αντωνία Ζερβάκη, Επίκουρη Καθηγήτρια στο ΕΚΠΑ, και ο κος Γρηγόριος Αποστόλου, Επικεφαλής Γραφείου FRONTEX στην Ελλάδα.
Η κα Κουσκουνά παρουσίασε πρώτα το δαιδαλώδες ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Η ΕΕ ως sui generis οντότητα, παρότι δεν είναι κράτος, αποτελείται από κυρίαρχα κράτη μέλη, στο έδαφος των οποίων εφαρμόζεται το ενωσιακό δίκαιο. Όσον αφορά τον Χώρο Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης που εγκαθιδρύει η ΣΕΕ ως απόρροια της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Αγοράς, επιτρέπεται η ελεύθερη κυκλοφορία εντός της ΕΕ των ευρωπαίων πολιτών, αλλά και πολιτών τρίτων κρατών που νόμιμα έχουν εισέλθει σε ευρωπαϊκό έδαφος, συμπεριλαμβανομένων αυτών οι οποίοι δικαιούνται να ζητήσουν διεθνή προστασία. Η ελεύθερη αυτή κυκλοφορία εδράζεται στην Συμφωνία Σένγκεν (1985) με στόχο την ακώλυτη λειτουργία της ενιαίας αγοράς. Η κατάλυση των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα μετατόπισε τους ελέγχους στα εξωτερικά σύνορα.
Η δεύτερη ομιλήτρια, κα Ζερβάκη, έδωσε τον ορισμό της θαλάσσιας χωροταξίας, πρακτική στην οποία καταφεύγουν τα κράτη για να διαχειριστούν τις ευαίσθητες οικολογικά περιοχές, δημιουργώντας ζώνες ειδικής προστασίας. Ο πρώτος διεθνής οργανισμός που επιχείρησε να κωδικοποιήσει την θαλάσσια χωροταξία ήταν η UNESCO, ενώ η ΕΕ έχει θέσει σαφείς στόχους σχετικά με τον Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό, ο οποίος λειτουργεί συμπληρωματικά σε άλλες ευρωπαϊκές πολιτικές. Βέβαια, προκύπτουν προκλήσεις που σχετίζονται με την διαχείριση των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ, με την συνεργασία μεταξύ κρατών-μελών της ΕΕ και τρίτων κρατών, και με την αντιμετώπιση ζητημάτων ασφαλείας.
Ο τελευταίος ομιλητής, κος Αποστόλου, περιέγραψε τον τρόπο λειτουργίας του Frontex, ο οποίος συστάθηκε το 2005 στην Βαρσοβία με στόχο τον επιχειρησιακό συντονισμό της διαχείρισης των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ. Ο οργανισμός μετεξελίχθηκε διαχρονικά και οι αρμοδιότητές του επεκτάθηκαν, περιλαμβάνοντας έτσι τους συνοριακούς ελέγχους, την συνοριακή επιτήρηση, τις επιστροφές, την συλλογή και ανταλλαγή πληροφοριών, την καταπολέμηση του διασυνοριακού εγκλήματος και την έρευνα και διάσωση. Επίσης, παρουσιάσθηκαν οι επιχειρησιακές ικανότητες του οργανισμού και η συμβολή του στην διαχείριση των εξωτερικών συνόρων, θαλάσσιων και χερσαίων. Μάλιστα, επεσημάνθη πως ο Frontex μπορεί να διεξάγει επιχειρήσεις και στο έδαφος τρίτων χωρών, προηγηθείσης σχετικής συμφωνίας ανάμεσα στο τρίτο κράτος και την Επιτροπή.
Η συζήτηση ολοκληρώθηκε με ερωτήσεις και απαντήσεις σχετικά με τον ρόλο της εκμετάλλευσης των υπεράκτιων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στην θαλάσσια χωροταξία, την δράση του Frontex σε κράτη μέλη της ΕΕ τα οποία δεν συμμετέχουν στον χώρο Σένγκεν ή στον Χώρο Ελευθερίας Ασφάλειας και Δικαιοσύνης, όπως την Κύπρο, και την δράση του οργανισμού σε τρίτα κράτη, όπως η Τουρκία.
3ο Δελτίο
Την Πέμπτη 9/6/2022 πραγματοποιήθηκε εξ αποστάσεως, μέσω της πλατφόρμας Webex, η τρίτη συνάντηση του δεύτερου κύκλου Σεμιναρίων: «Η Διαχείριση των Εξωτερικών Συνόρων της ΕΕ στον Έβρο, στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο», με θέμα «Προκλήσεις, απειλές, παραβιάσεις απέναντι στα εξωτερικά σύνορα στο Αιγαίο και στον Έβρο».
Συντονιστής της συζήτησης ήταν ο κος Γιάννης Βαληνάκης, Καθηγητής στο ΕΚΠΑ και Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κέντρου Αριστείας Jean Monnet του ΕΚΠΑ, ενώ ως ομιλητές συμμετείχαν οι: κος Γεώργιος Καριψιάδης, Προϊστάμενος Τμήματος Δικαίου ΕΕ της ΕΝΥ του ΥπΕξ, ο κος Θεόδωρος Πισκιλιόπουλος, Πλοίαρχος Πολεμικού Ναυτικού, Επιτελής Διεύθυνσης Επιχειρήσεων ΓΕΕΘΑ/Α1, κος Θωμάς Μπασιούκας, Αστυνομικός Υποδιευθυντής, Προϊστάμενος Κλάδου Αλλοδαπών και Προστασίας Συνόρων, Διεύθυνση Προστασίας Συνόρων του Αρχηγείου της ΕΛΑΣ, κος Γεώργιος Χριστιανός, Πλοίαρχος Λιμενικού Σώματος, Επικεφαλής ΥΟΘΕ Λιμενικού Σώματος και Ελληνικής Ακτοφυλακής, και κος Πέτρος Βιολάκης, Επίκουρος Καθηγητής στην Rabdan Academy των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και Ερευνητής στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Αριστείας Jean Monnet του ΕΚΠΑ.
Ο πρώτος ομιλητής, κος Καριψιάδης, ανέλυσε την νομική σύνδεση του απαραβίαστου της εθνικής κυριαρχίας με το απαραβίαστο των εθνικών συνόρων. Τα κράτη μέλη της ΕΕ έχουν αποκλειστική αρμοδιότητα ορισμού της εθνικής τους κυριαρχίας βάσει πάντα των κανόνων του διεθνούς δικαίου. Η ΕΕ ασκεί τις δικές της αρμοδιότητες στον χώρο που αποτελείται από το άθροισμα του χώρου επί του οποίου τα κράτη μέλη της ΕΕ έχουν εθνική κυριαρχία. Με αυτόν τον τρόπο, τα σύνορα εντός των οποίων η ΕΕ ασκεί τις αρμοδιότητές της, αποτελούν τα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ. Ακόμη, σε περιοχές που τα κ-μ έχουν κυριαρχικά δικαιώματα, όπως στην ΑΟΖ, η ΕΕ έχει την ευθύνη εξασφάλισης της μη αμφισβήτησής τους. Βάσει του Κώδικα Συνόρων Σένγκεν, στα ορισμένα σημεία εισόδου στην ΕΕ εφαρμόζεται πλήρως το ενωσιακό δίκαιο με τα κράτη μέλη να είναι αρμόδια και υπόλογα για την εφαρμογή του. Αντίθετα, στα μη σημεία εισόδου η προάσπιση των εθνικών συνόρων επαφίεται στα κράτη μέλη.
Στην συνέχεια, ο κ. Πισκιλιόπουλος παρουσίασε τις τρέχουσες προκλήσεις ασφαλείας στα σύνορα, τα οποία βάλλονται εξίσου τόσον από παραβιάσεις του Εθνικού Εναέριου Χώρου και του Εθνικού Θαλάσσιου Χώρου, όσον και από την παράνομη μετανάστευση. Οι σχετικές απειλές μπορεί να είναι στρατιωτικές ή μη στρατιωτικές και υβριδικές. Η παράνομη μετανάστευση αποτελεί δυνητική ασύμμετρη απειλή όχι μόνο για την ασφάλεια των ελληνικών συμφερόντων, αλλά και για την ευρύτερη περιοχή. Ο έλεγχος των ελληνικών θαλάσσιων και χερσαίων συνόρων επαφίεται στο Λιμενικό Σώμα, την Ελληνική Ακτοφυλακή και την Ελληνική Αστυνομία. Για την επιτήρηση των συνόρων και την διαχείριση των μεταναστευτικών ροών εκτελούνται και επιχειρήσεις των άνω Σωμάτων από κοινού με τον Frontex και το NATO. Ορισμένες από αυτές είναι οι EUNAVFORMED Irini της ΕΕ, Sea Guardian του NATO και UNIFIL του ΟΗΕ.
Ο επόμενος ομιλητής, κος Μπασιούκας, επικεντρώθηκε στα ζητήματα ασφαλείας, όπως αυτά αναφύονται στα ελληνοτουρκικά σύνορα. Στα χερσαία σύνορα με την Τουρκία λαμβάνει χώρα δραστηριότητα διασυνοριακού εγκλήματος. Η Ελλάδα, ως σταυροδρόμι ηπείρων, αποτελεί ακόμη κύριο σημείο διέλευσης “Ξένων Μαχητών”, ζήτημα που προέκυψε μετά τον πόλεμο στην Συρίας. Στο πλαίσιο αυτό, η χώρα αξιοποιεί την ανταλλαγή πληροφοριών μέσω Interpol και Europol για τον εντοπισμό των υπόπτων και την βέλτιστη δυνατή διεξαγωγή ελέγχων ασφαλείας. Η Ελληνική Αστυνομία διεξάγει την “Επιχείρηση Ασπίδα” μεταφέροντας προσωπικό στα νησιά που δέχονται μεγάλο αριθμό μεταναστών και προσφύγων, καθώς και στον Έβρο, με σκοπό την αποτελεσματικότερη διαχείριση των μεταναστευτικών και προσφυγικών αυτών ροών. Βέβαια, πραγματοποιούνται και κοινές επιχειρήσεις με τους Frontex, EUROPOL και Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Aσύλου/Οργανισμό της ΕΕ για το Άσυλο. Τέλος, περιεγράφη η κρίση στα ελληνοτουρκικά σύνορα στον Έβρο το 2020.
Έπειτα, ο κ. Χριστιανός ανέλυσε την ιδιαιτερότητα του ελληνικού θαλάσσιου περιβάλλοντος, με την εκτεταμένη ακτογραμμή. Σχετικά με τις μεταναστευτικές αφίξεις εξ Ανατολών, αυτές έφτασαν στο ζενίθ τους το 2015, ενώ το 2016, μετά την Κοινή Δήλωση ΕΕ-Τουρκίας, η ελληνοτουρκική συνεργασία εξομαλύνθηκε. Ωστόσο, η κατάσταση αυτή μεταβλήθηκε το 2019, όταν η Τουρκία ξεκίνησε την εργαλειοποίηση του μεταναστευτικού ζητήματος. Έτσι, το Λιμενικό Σώμα προέβη στην υιοθέτηση του επιχειρησιακού δόγματος της “Ενισχυμένης Επιτήρησης” στα θαλάσσια σύνορα, επιχειρώντας στην οριογραμμή και αποσκοπώντας στον έγκαιρο εντοπισμό παράνομων διελεύσεων. Ταυτόχρονα, ο ομιλητής ανέλυσε εξ ιδίας εμπειρίας τις συνθήκες διακίνησης των μεταναστών από τα εκάστοτε κυκλώματα, τις επιχειρησιακές προκλήσεις διαχείρισης των σκαφών διακίνησης, καθώς και τις προσπάθειες συνεργασίας του Ελληνικού Λιμενικού Σώματος με το αντίστοιχο Τουρκικό Σώμα.
Ο κος Βιολάκης ασχολήθηκε με το ζήτημα των υβριδικών απειλών και, συγκεκριμένα, των ψευδών ή/και νοθευμένων ειδήσεων. Αρχικά, ορίστηκε η έννοια της παραπληροφόρησης, καθώς επίσης και τα μέσα, κίνητρα και οι σκοποί της. Έμφαση δόθηκε στις περιπτώσεις της «μετα-αλήθειας» και της «συλλογικής μνήμης» που σχετίζονται με την διαμόρφωση της κοινής γνώμης είτε μέσω εκκλήσεων στο συναίσθημα είτε μέσω της Ιστορίας. Παράλληλα, διατυπώθηκε ο ρόλος του κυβερνοχώρου και του διαδικτύου, συμπεριλαμβανομένων του αντικτύπου και των περιορισμών που η χρήση τους επιφέρει. Παραδείγματα διάδοσης ψευδών ειδήσεων εντοπίζονται τόσο στην ρητορική του πρώην Προέδρου των ΗΠΑ, Τραμπ, όσο και του νυν Τούρκου Προέδρου, Ερντογάν.
Τέλος, ακολούθησε συζήτηση κατά την οποία οι συμμετέχοντες έθεσαν ερωτήσεις γύρω από την αποτελεσματική δίωξη των κυκλωμάτων των διακινητών, τα χερσαία, εναέρια και θαλάσσια σημεία εισόδου και την επιχείρηση του ΝΑΤΟ.
4ο Δελτίο
Τη Δευτέρα 20/6/2022 πραγματοποιήθηκε εξ αποστάσεως, μέσω της πλατφόρμας Webex, η δεύτερη συνάντηση του δεύτερου κύκλου Σεμιναρίων: «Η Διαχείριση των Εξωτερικών Συνόρων της ΕΕ στον Έβρο, στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο», με θέμα «Προκλήσεις, απειλές, παραβιάσεις απέναντι στα εξωτερικά σύνορα στην Ανατολική Μεσόγειο».
Συντονιστής της συζήτησης ήταν ο κ. Αλέξανδρος Μαλλιάς, Πρέσβης ε.τ., ενώ συμμετέχοντες ομιλητές ήταν οι: κος Αλέξανδρος Διακόπουλος, Αντιναύαρχος ε.α, Γενικός Διευθυντής Ζ’ Γενικής Διεύθυνσης Αναπτυξιακής και Ανθρωπιστικής Αρωγής ΥπΕξ, κος Γιάννης Βαληνάκης, Καθηγητής στο ΕΚΠΑ και Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κέντρου Αριστείας Jean Monnet του ΕΚΠΑ, κος Ιωάννης Στριμπής, Αναπληρωτής Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου και Επιστημονικός Διευθυντής του Ευρωπαϊκού Κέντρου Αριστείας Jean Monnet του ΕΚΠΑ, και κος Mιχάλης Μυριάνθης, Δρ., Σύμβουλος και Στρατηγικός Αναλυτής θεμάτων Πετρελαίου, Φυσικού Αερίου και Γεωπολιτικής.
Αρχικά, ο κ. Διακόπουλος αναφέρθηκε στα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα σήμερα σε σχέση με την γείτονα Τουρκία, και τα οποία ξεκίνησαν με τα ζητήματα αρμοδιοτήτων (έρευνας και διάσωσης) για να μετεξελιχθούν σε αμφισβήτηση των θαλασσίων ζωνών και της ίδιας της κυριαρχίας ελληνικών νησιών και διεθνών συνθηκών. Εν συνεχεία, απαρίθμησε τους τρόπους με τους οποίους η τουρκική πλευρά προσπαθεί να προκαλέσει κλιμάκωση και να εξαντλήσει τα περιθώρια αντιδράσεων της Ελλάδας, τεστάροντας έτσι τα “όρια” της Ελληνικής υπομονής και εκμεταλλευόμενη την ευκαιρία δημιουργίας τετελεσμένων. Η αποτελεσματική απάντηση της Ελλάδας σε τέτοιου τύπου ενέργειες απαιτεί συντονισμό των Υπηρεσιών Πληροφοριών, του πολιτικού και στρατιωτικού επιπέδου λήψης αποφάσεων, καθώς και διπλωματική υποστήριξη.
Ο επόμενος ομιλητής, κος Στριμπής, παρουσίασε περιπτώσεις συνόρων στην Ανατολική Μεσόγειο, και τις αντίστοιχες οριοθετήσεις-συμφωνίες των εμπλεκόμενων κρατών. Σημεία όπου δεν έχουν οριστεί σύνορα αποτελούν εκκρεμότητες και πηγές αναταραχής. Παράλληλα, αναλύθηκε η “μέθοδος των τριών σταδίων” για την οριοθέτηση της ΑΟΖ και της υφαλοκρηπίδας, με στόχο την επίτευξη ενός “επιεικούς αποτελέσματος” για όλα τα μέρη. Στο σημείο αυτό, o Καθηγητής παρέθεσε παραδείγματα οριοθέτησης θαλάσσιων ζωνών μεταξύ χωρών με προσφυγή σε διεθνή δικαιοδοτικά όργανα, όπως τις οριοθετήσεις Νικαράγουας-Κολομβίας και Ρουμανίας-Ουκρανίας, αλλά και παραδείγματα οριοθετήσεων δια διμερών συμφωνιών στην Ανατολική Μεσόγειο. Η παρουσίαση εμπλουτίστηκε με χάρτες, οι οποίοι αποτύπωναν τόσο τις υφιστάμενες οριοθετήσεις ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας στην Ανατολική Μεσόγειο, όσο και τις διεκδικήσεις των κρατών της Ανατολικής Μεσογείου στις επίμαχες θαλάσσιες ζώνες (ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδα).
Ακολούθησε η εισήγηση του κ. Μυριάνθη, ο οποίος εστίασε στις έρευνες υδρογονανθράκων στην ελληνική υφαλοκρηπίδα, και στις ενεργειακές διασυνδέσεις στην Ανατολική Μεσόγειο, ιδίως στον αγωγό EastMed και στις τουρκικές φιλοδοξίες για δημιουργία αγωγού Ισραήλ-Τουρκίας. Ταυτόχρονα, σημείωσε την ύπαρξη διακομματικής έλλειψης πολιτικής βούλησης για διεξαγωγή ερευνών, η οποία δεν οφείλεται αποκλειστικώς στο «φοβικό σύνδρομο», διότι στην ήδη οριοθετημένη ΑΟΖ στο Ιόνιο πέλαγος και νοτιοδυτικά της Κρήτης δεν συντρέχουν ανάλογοι λόγοι, ωστόσο έρευνες δεν γίνονται ούτε εκεί. Μια πιθανή ερμηνεία είναι η δράση ισχυρών ενδογενών και εξωγενών παραγόντων, οι οποίοι, σε συνδυασμό με μια δεδομένη ακινησία του ελληνικού δημοσίου τομέα, αδρανοποιούν τις έρευνες. Παράλληλα, αποτυπώθηκαν οι έρευνες και οι προσπάθειες για πραγματοποίηση ερευνών υδρογονανθράκων στην ελληνική επικράτεια διαχρονικά, και σχολιάσθηκε η ευρωπαϊκή προσπάθεια υποκατάστασης εισαγωγών ρωσικού φυσικού αερίου από τρίτους.
Τελευταίος έλαβε τον λόγο ο κος Βαληνάκης, ο οποίος σκιαγράφησε το τρέχον διεθνές πολιτικό περιβάλλον στην Ανατολική Μεσόγειο, όπως αυτό διαμορφώθηκε μετά τον πόλεμο της Ρωσίας εναντίον της Ουκρανίας. Παρατηρείται υπονόμευση του μεταπολεμικού status quo, με νεοφυείς δυνάμεις να διεκδικούν ένα πιο πολυπολικό διεθνές σύστημα. Σε αυτό το πλαίσιο, απουσιάζει η αμείλικτη απάντηση της Δύσης στην ρωσική επίθεση, δεδομένου ότι η στρατηγική αποτροπής της απέτυχε, και η Δυτική αντίδραση παρέμεινε μετριοπαθής. Η ρωσική εισβολή άνοιξε τον “ασκό του Αιόλου” και μεταβάλλει τις ισορροπίες και στην Ανατολική Μεσόγειο. Ο Καθηγητής αναφέρθηκε, ακόμη, στον αγωγό EastMed, και στον Χάρτη της Σεβίλλης, ζητήματα τα οποία η χώρα δεν εκμεταλλεύτηκε και διαχειρίστηκε δεόντως.
Η διαδικτυακή συνάντηση ολοκληρώθηκε με ερωτήσεις σχετικά με τον αγωγό EastMed, την ενδεχόμενη παρεμπόδιση ερευνητικών εργασιών της Κύπρου από τουρκικές φρεγάτες, την πρόσφατη νατοϊκή άσκηση στα Δωδεκάνησα και την μέθοδος της μέσης γραμμής για την οριοθέτηση της ΑΟΖ.
5ο Δελτίο
Την Πέμπτη 23/6/2022 πραγματοποιήθηκε εξ αποστάσεως, μέσω της πλατφόρμας Webex, η πέμπτη και τελευταία συνάντηση του δεύτερου κύκλου σεμιναρίων: «Η Διαχείριση των Εξωτερικών Συνόρων της ΕΕ στον Έβρο, στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο», με θέμα «Εξωτερικά σύνορα Ελλάδας και ΕΕ και σχέσεις με Τουρκία».
Συντονιστής της συζήτησης ήταν ο κος Γιάννης Βαληνάκης, Καθηγητής στο ΕΚΠΑ και Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κέντρου Αριστείας Jean Monnet του ΕΚΠΑ, ενώ συμμετέχοντες ομιλητές ήταν οι: κος Κωνσταντίνος Λουκόπουλος, Αντιστράτηγος ε.α., κα Φανή Δασκαλοπούλου-Λιβαδά, Δ.Ν., Επίτιμη Νομική Σύμβουλος ΥπΕξ, και κος Μανώλης Περάκης, Επίκουρος Καθηγητής στη Νομική Σχολή του ΕΚΠΑ.
Αρχικά, ο κ. Λουκόπουλος προσδιόρισε την διαχρονικότατα του τουρκικού αναθεωρητισμού και τις συνεπαγόμενες απειλές αυτού για την Ελλάδα. Σε αυτήν την περίπτωση, η Ελλάδα καλείται να υπερασπιστεί τα εθνικά της συμφέροντα, ιδίως την εδαφική της ακεραιότητα και, πολλώ δε μάλλον, την επιβίωσή της. Αναλύθηκε η στρατηγική της αποτροπής, η οποία, σύμφωνα με τον κ. Λουκόπουλο, για να καταστεί αποτελεσματική πρέπει να είναι διακηρυκτική. Έτσι, επέρχεται ο συνδυασμός δυνατοτήτων και προθέσεων. Τόνισε, επίσης, την ανάγκη κατάρτισης σε ελληνικό επίπεδο σαφούς εθνικής αμυντικής στρατηγικής, στην οποία να τίθενται οι στόχοι της χώρας με βάση τις δημοσιονομικές ικανότητές της.
Έπειτα, η κα Δασκαλοπούλου-Λιβαδά παρουσίασε τους τουρκικούς ισχυρισμούς για τα νησιά του Αιγαίου και την απάντηση της Ελλάδας σε αυτούς μέσω διεθνών συνθηκών. Η Συνθήκη της Λοζάνης του 1923 διευθέτησε οριστικά και συνολικά το ζήτημα των νησιών του Αιγαίου, χωρίς να προβαίνει σε καμία διάκριση των νησιών με βάση κανένα κριτήριο, όπως το μέγεθος τους ή τον αριθμό των κατοίκων τους. Με την Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων του 1947, η Ιταλία παραχώρησε την κυριαρχία της στα Δωδεκάνησα στην Ελλάδα. Συνεπεία αυτής της παραχώρησης κυριαρχίας, η Ελλάδα διαδέχθηκε την Ιταλία και στην Συμφωνία της 4ης Ιανουαρίου 1932 και στο Πρωτόκολλο της 28ης Δεκεμβρίου 1932, αμφότερα υπογραφέντα μεταξύ Ιταλίας και Τουρκίας, και δυνάμει των οποίων καθορίζονταν το καθεστώς της Δωδεκανήσου και της περικείμενης θαλάσσιας περιοχής. Επομένως, με βάση το Διεθνές Δίκαιο, οι τουρκικές διεκδικήσεις είναι αβάσιμες, καθ΄ όσον η Ελλάδα είναι διάδοχο της Ιταλίας κράτος, οι εδαφικές συνθήκες και οι συνθήκες συνόρων παραμένουν αμετάβλητες, και η Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων του 1947 είναι για την Τουρκία res inter alios acta. Το 1995 η Τουρκική Εθνοσυνέλευση δήλωσε πως το δικαίωμα της Ελλάδας για επέκταση των χωρικών υδάτων σε 12 ν.μ. ισοδυναμεί με casus belli για την Τουρκία. Η Ελλάδα δύναται να επικαλεστεί το Άρθρο 51 του Χάρτη των ΗΕ, με το οποίο αναγνωρίζεται στα κράτη το jus cogens δικαίωμα για αυτοάμυνα.
Ο τελευταίος ομιλητής, κος Περάκης, περιέγραψε τις ενωσιακές ρήτρες αλληλεγγύης και αμοιβαίας συνδρομής, καθώς και την ενδεχόμενη εφαρμογή τους σε περίπτωση απειλής κατά των εξωτερικών συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ρήτρα Αλληλεγγύης θεμελιώνεται στο άρθρο 122 της ΣΛΕΕ, και προβλέπει την παροχή αμοιβαίας βοήθειας από τα κράτη μέλη, εάν ένα κράτος μέλος αντιμετωπίζει σοβαρή απειλή από φυσική καταστροφή ή ανεξέλεγκτες περιστάσεις (π.χ., τρομοκρατική επίθεση). Από την άλλη, η Ρήτρα Αμοιβαίας Συνδρομής του άρθρου 42 της ΣΕΕ, ενεργοποιείται σε περίπτωση κατά την οποία κράτος μέλος δεχθεί ένοπλη επίθεση στο έδαφός του. Σε αυτήν την περίπτωση, τα άλλα κράτη μέλη οφείλουν να τού παρέχουν βοήθεια και συνδρομή με όλα τα μέσα που έχουν στην διάθεσή τους, κατά τα οριζόμενα στο άρθρο 51 του Χάρτη των ΗΕ, και σεβόμενα πάντοτε τις υποχρεώσεις τους ως κράτη μέλη του ΝΑΤΟ. Ωστόσο, αναφύονται εμπόδια στην επιτυχή εφαρμογή των ρητρών αυτών, τα οποία όμως θα μπορούσαν να ξεπεραστούν με την περαιτέρω ομοσπονδοποίηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και συγκεκριμένα, αν τα κράτη μέλη αναγνώριζαν στην ΕΕ σαφή αρμοδιότητα για ζητήματα ασφάλειας και άμυνας.
Το σεμινάριο ολοκληρώθηκε με ανακεφαλαίωση των προαναφερθέντων από τον συντονιστή κο Βαληνάκη, και ερωτήσεις και απαντήσεις σχετικά με την ελληνική στρατηγική αποτροπής και το ζήτημα της Κύπρου, την ελληνική επιχειρηματολογία απέναντι στις ανυπόστατες τουρκικές αξιώσεις, και τέλος, την δυνατότητα ενεργοποίησης της Ρήτρας Αλληλεγγύης σε περίπτωση εργαλειοποιημένης μαζικής εισόδου πολιτών τρίτων χωρών σε έδαφος κράτους μέλους της ΕΕ.
