«Προκλήσεις, απειλές και παραβιάσεις απέναντι στα εξωτερικά σύνορα στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο (ΙΙ)» 4/3/2019
Πραγματοποιήθηκε επιτυχώς τη Δευτέρα 4 Μαρτίου 2019 η παρουσίαση της 5ης Θεματικής Ενότητας «Προκλήσεις, απειλές και παραβιάσεις απέναντι στα εξωτερικά σύνορα στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο (ΙΙ)» με την οποία ολοκληρώθηκε το Εκπαιδευτικό Σεμινάριο «Η Ευρωπαϊκή Διαχείριση του Μεταναστευτικού στην Ανατολική Μεσόγειο: Η Ε.Ε., η Τουρκία και η Ελλάδα». Συντονιστής ήταν ο καθηγητής Γιάννης Βαληνάκης και εισηγητές ο Δρ. Θάνος Ντόκος, Γενικός Διευθυντής του ΕΛΙΑΜΕΠ, ο Στρατηγός κος Μιχαήλ Κωσταράκος επίτιμος Αρχηγός ΓΕΕΘΑ και πρώην Πρόεδρος της Στρατιωτικής Επιτροπής της ΕΕ και τέλος ο Ταξίαρχος κος Παναγιώτης Θεοδωρακίδης, πρώην εκπρόσωπος τύπου του ΝΑΤΟ.
Η συζήτηση ξεκίνησε με τον Δρ Θάνο Ντόκο, Γενικό Δ/ντή ΕΛΙΑΜΕΠ, ο οποίος έθεσε το πλαίσιο για τις παρουσιάσεις που ακολούθησαν, τονίζοντας τη σημασία της προστασίας των συνόρων και την εθνική της διάσταση. Ο κος Ντόκος αναφέρθηκε στις δυσκολίες που έχει η σωστή επιτήρηση των συνόρων, και κατά πόσο είναι εφικτή, με τα μέσα και τις συμμαχίες που διαθέτει η Ελλάδα. Ιδιαίτερη αναφορά έγινε στην ικανότητα της ΕΕ να προστατεύσει τα εξωτερικά της σύνορα, και πώς αυτό μπορεί να συνδυαστεί, ή όχι, με την παρουσία του ΝΑΤΟ στην περιοχή. Για το μέλλον προέβλεψε δύο προβλήματα που θα κλονίσουν την ασφάλεια των συνόρων, τον εξωτερικό παράγοντα , όπως τα φαινόμενα τρομοκρατίας, και τις διαρκείς απειλές και αμφισβητήσεις στο Αιγαίο. Τονίστηκε η στρατηγική θέση της Ελλάδας ως εξωτερικό σύνορο της ΕΕ και πώς οι παράγοντες έλξης προς την Ευρώπη επηρεάζουν την ασφάλεια της χώρας. Επιπλέον, χαρακτήρισε την Ευρώπη ως «μαγνήτη για μετανάστες», γεγονός το οποίο συνδυάστηκε με την κλιματική αλλαγή και τους λεγόμενους περιβαλλοντικούς μετανάστες ως προβλήματα που πρόκειται να ενταθούν στο μέλλον. Επίσης, προέβλεψε ότι ο πληθυσμός της Αφρικής αναμένεται να υπερδιπλασιαστεί τα επόμενα χρόνια. Στον επίλογο της παρουσίασής του ο κος Ντόκος επικεντρώθηκε στη θέση της Τουρκίας και στο ζήτημα της Γαλάζιας Πατρίδας, ως ένα δείγμα, όχι μόνο αλαζονείας, αλλά και συνδυασμού ενόχλησης και ανασφάλειας εκ μέρους της γείτονος χώρας. Επιπροσθέτως ανέφερε πως δεν είναι αισιόδοξος για το μέλλον και τις εύκολες λύσεις που προτείνονται, καθώς οι Ένοπλες Δυνάμεις, οι οποίες είναι αρμόδιες για την προστασία των συνόρων, λειτουργούν χωρίς επαρκή προϋπολογισμό και δομές. Κλείνοντας, δήλωσε ότι σαν χώρα «έχουμε ιδέες αλλά πάσχουμε στην τελειοποίηση» , ενώ η σύντομη αυτή αποτίμηση της κατάστασης ολοκληρώθηκε με την ερώτηση του κου Ντόκου προς τους υπόλοιπους ομιλητές εάν υπάρχουν πράγματα που μπορούν να αξιοποιηθούν από την Ελλάδα, όπως μια ειδική σχέση, o FRONTEX ή το ΝΑΤΟ, και πώς μπορεί αυτή η αξιοποίηση να γίνει εφικτή.
Η σκυτάλη δόθηκε στον επόμενο ομιλητή, Στρατηγό Μιχαήλ Κωσταράκο, επιτ. Αρχηγό ΓΕΕΘΑ και πρώην Πρόεδρο Στρατιωτικής Επιτροπής ΕΕ, ο οποίος ξεκίνησε τονίζοντας πως είμαστε εν μέσω σημαντικών γεωπολιτικών ανακατατάξεων. Σε αυτό, όπως τονίστηκε, συνέβαλλε και η στατιστική αύξηση της τουρκικής προκλητικότητας στο Αιγαίο, ιδιαίτερα την περίοδο μεταξύ 2015-2016, ως απόρροια άσκοπων πολιτικών κινήσεων εκ μέρους της Ελλάδος. Στο σημείο αυτό αναφέρθηκε εκτενώς η σχέση των δύο χωρών και οι κινήσεις αμφισβήτησης από το 1974 και μετά με μια διάθεση της Τουρκίας για συνεννόηση. Ο κος Κοσταράκος επικεντρώθηκε στη σημασία της προκλητικής πολιτικής στάσης και πως αυτή μπορεί να εντείνει ή να δημιουργήσει προβλήματα χωρίς να υπάρχει άλλος σκοπός εκτός από τον πολιτικό. Αναφέρθηκε σε έναν «πόλεμο φθοράς» μέσω της συνεχούς απάντησης στις προκλήσεις στον Αιγαίο, με την Ελλάδα να ηττάται. όντας αδύναμη να καλύψει οικονομικά τη συντήρηση των αεροσκαφών της και των μέσων που διαθέτει. Η αδυναμία αυτή, όπως τονίστηκε δεν είναι μόνο οικονομική αλλά έγκειται και στο αυστηρό νομοθετικό πλαίσιο που διέπει την αγορά ανταλλακτικών και τις συνθήκες συντήρησης. Ιδιαίτερη αναφορά έγινε στην άνοδο των εθνικιστικών κομμάτων στην Ευρώπη, σαν αποτέλεσμα της εισόδου μεγάλων ροών μεταναστών στην ΕΕ και των αφρόνων αποφάσεων του 2015. Εν συνεχεία, αναφέρθηκαν τα δύο πλαίσια στα οποία θα πρέπει να κινηθεί η ΕΕ, καθώς και η Ελλάδα, τα οποία είναι ναι μεν το στρατηγικό αλλά και το διπλωματικό, τα οποία λειτουργούν όχι μόνο παράλληλα αλλά και ως αλληλοτροφοδοτούμενα. Ο κος Κωσταράκος δήλωσε πως το ΥΠΕΞ κάνει πολύ καλά τη δουλειά του και παρότι οι διπλωματικές κινήσεις , ιδίως μέσω διαβημάτων, ίσως δεν έχουν τα αποτελέσματα που θα έπρεπε, παρόλα αυτά δεν θα πρέπει να παραβλέπονται. Στη συνέχεια, τονίστηκε ο αρνητικός ρόλος των ΜΜΕ και οι ψυχολογικές και πρακτικές προεκτάσεις που έχει η προβολή ισχύος της Τουρκίας μέσω της παρουσίασης της σαν διαρκή απειλή. Ενώ παράλληλα έγινε αναφορά στην ιδιαίτερη σημασία της αποτροπής ως μέσω αντιμετώπισης, με ισχυρές Ένοπλες Δυνάμεις και συμμαχίες, οι οποίες θα δρουν περισσότερο αποτρεπτικά παρά κατευναστικά. Στο τελευταίο κομμάτι της ομιλίας του ο κος Κωσταράκος επικεντρώθηκε στην τουρκική σκέψη και πως αυτή επηρεάζει τις συζητήσεις με την ΕΕ και τόνισε τη σημασία της σωστής διαπραγμάτευσης. Σε αυτά προστέθηκαν και ο ρόλος του ΝΑΤΟ στην προστασία των συνόρων καθώς και οι δυσκολίες που πρέπει να αντιμετωπιστούν στη δράση του. Τέλος, τονίστηκε η σημασία της δημιουργίας ενός Ευρωπαικού Στρατού, ο οποίος θα καλύψει τις ανάγκες της προστασίας και ασφάλειας των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ, στα οποία βρίσκεται και η Ελλάδα.
Η συζήτηση ολοκληρώθηκε με την ομιλία του Ταξίαρχου ε.α. και πρ. Εκπρόσωπο τύπου ΝΑΤΟ, Παναγιώτη Θεοδωρακίδη, ο οποίος ξεκίνησε με μια ιστορική αναδρομή στη διαμόρφωση των συνόρων της Ελλάδος, με ιδιαίτερη αναφορά στον ορισμό της ΑΟΖ. Στη συνέχεια αναφέρθηκε σε σημαντικά ιστορικά γεγονότα, όπως η υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης και επισήμανε πως δεν είναι εύκολη η αμφισβήτησή της, όπως ζητά η Τουρκία, καθώς στη Συνθήκη συμπεριλαμβάνονται και συμφωνίες άλλων χωρών, όπως η Αίγυπτος και το Σουδάν. Συνεπώς, η πιθανή αμφισβήτηση της Συμφωνίας θα προκαλέσει μια σειρά αντιδράσεων και αλληλεπιδράσεων χωρών εκτός της Ελλάδας και της Τουρκίας. Στη συνέχεια, ύστερα από την παρουσίαση των ιστορικών γεγονότων, ο κος Θεοδωρακίδης αναφέρθηκε στις Τουρκικές διεκδικήσεις, οι οποίες εστιάζονται στην αμφισβήτηση των χωρικών υδάτων της Ελλάδας, του FIR Αθηνών , καθώς και των περιοχών έρευνας και διάσωσης. Επιπροσθέτως, αμφισβητείται η ελληνική κυριαρχία επί ορισμένων νησιών και βραχονησίδων, ενώ ζητείται η αποστρατιωτικοποίηση των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου και η απαγόρευση έρευνας υδρογονανθράκων (ΑΟΖ). Την αναφορά αυτή στις διεκδικήσεις, ολοκλήρωσε μια εκτενής περιγραφή των ενεργειών της Τουρκίας για την διχοτόμηση του Αιγαίου από το 1973 έως σήμερα, με ιδιαίτερη αναφορά στο 2015 και στις 1.779 παραβιάσεις που πραγματοποιήθηκαν. Ο κος Θεοδωρακίδης μίλησε εκτενώς για τις παραχωρήσεις εκ μέρους της Ελλάδας, ενώ δεν παρέλειψε να αναφερθεί και στη Συμφωνία του ΝΑΤΟ του 1997, μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, για τον από κοινού έλεγχο πτήσεων μαχητικών πάνω από το Αιγαίο. Ιδιαίτερα σημαντική ήταν η παρουσίαση της απόφασης της Στρατιωτικής Επιτροπής του ΝΑΤΟ (MC 66/1) του 1960, σύμφωνα με την οποία για τους σκοπούς της συμμαχίας ταυτίζονται τα θαλάσσια και εναέρια σύνορα των κρατών-μελών. Αυτό με τη σειρά του σημαίνει ότι κατά τη διάρκεια Νατοϊκής επιχειρήσεως στο Αιγαίο θα γίνονται σεβαστά μόνο τα 6 από τα 10 μίλια του Ελληνικού εναερίου χώρου. Στο σημείο αυτό, επισημάνθηκε η χαρακτηριστική περίπτωση των AWACS τα οποία στην πτήση τους από το Άκτιο ή την Ιταλία προς την Τουρκία υποχρεώνονται να παρακάμψουν το Αιγαίο και να ακολουθήσουν πορεία πάνω από τη Μακεδονία και τη Θράκη πριν εισέλθουν στον τουρκικό εναέριο χώρο, ώστε να κατευθυνθούν στην άλλη Νατοϊκή βάση στο Ικόνιο, απ ’όπου και επιχειρούν στην περιοχή των νοτιοανατολικών συνόρων της Τουρκίας. Στο τελευταίο κομμάτι της ομιλίας του ο κος Θεοδωρακίδης μίλησε για την περιοχή της Κύπρου και τις συμμαχίες, όπως η Μόνιμή Διαρθρωμένη Συνεργασία και η Συμμαχία της Ανατολικής Μεσογείου ανάμεσα στο Ισραήλ, την Ελλάδα και την Κύπρο. Ακολούθησε αναφορά στις προκλήσεις στην περιοχή από τη γείτονα χώρα. Κλείνοντας την ομιλία του, τόνισε ότι οι μέχρι τώρα ελληνικές στρατηγικές αποτροπής απέναντι στην τουρκική επιθετικότητα αφορούσαν είτε απειλή «πολεμικής εμπλοκής υψηλής έντασης» (1987), είτε διαχείριση «εμπλοκών χαμηλής έντασης» (1996 και μετά), ενώ οι εναλλακτικές «ευέλικτης ανταπόδοσης» και «ισοδύναμου τετελεσμένου» είχαν ως προϋπόθεση την πυροσβεστική παρέμβαση της ΕΕ, του ΝΑΤΟ και των ΗΠΑ, οι οποίοι σήμερα προτρέπουν τις δύο μεριές, στην καλύτερη περίπτωση, σε «αμοιβαίες υποχωρήσεις». Όπως, τέλος, τόνισε αν δεν αλλάξουμε άμεσα πλεύση, κινδυνεύουμε να βρεθούμε συνθλιβόμενοι ανάμεσα στη μεθοδευμένη τουρκική επιθετικότητα και στην ανάγκη των ΗΠΑ για σταθερότητα στην περιοχή, ενώ πρότεινε τη δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού FIR.
Μετά την ολοκλήρωση του κύκλου των ομιλιών, ο συντονιστής καθηγητής Γιάννης Βαληνάκης και Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κέντρου Αριστείας ανακεφαλαίωσε και ανέφερε τα σημαντικότερα κομμάτια της συζήτησης, ενώ έδωσε το βήμα στους συμμετέχοντες για ερωτήσεις. Η συζήτηση που ακολούθησε ανάμεσα στους ομιλητές και το κοινό εστίασε στην υπόθεση η Τουρκία να αποχωρήσει από το ΝΑΤΟ και να κινηθεί προς τη μεριά της Ρωσίας.
