Η ευρωπαϊκή διαχείριση της μεταναστευτικής & προσφυγικής κρίσης

4η θεματική ενότητα

Π. Ιωακειμίδης: Η Ε.Ε. απέτυχε να δημιουργήσει κοινή μεταναστευτική πολιτική –υπάρχει ανάγκη θεσμοθέτησης αυστηρών όρων και κυρώσεων προς τα κράτη-μέλη

Στην αποτυχία της Ευρωπαϊκής Ένωσης να διαμορφώσει μία κοινή μεταναστευτική πολιτική αναφέρθηκε ο ομότιμος καθηγητής του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Παναγιώτης Ιωακειμίδης, υπογραμμίζοντας το χάσμα που υπάρχει μεταξύ του ευρωπαϊκού θεσμικού πλαισίου και των αποφάσεων των κρατών-μελών (κ-μ), χθες 20 Νοεμβρίου 2017, κατά την τέταρτη θεματική ενότητα με τίτλο «Η ευρωπαϊκή διαχείριση της κρίσης» στο πλαίσιο του Εκπαιδευτικού Σεμιναρίου «Η Ευρωπαϊκή Διαχείριση του Μεταναστευτικού στην Ανατολική Μεσόγειο», που έλαβε χώρα στην Αντιπροσωπεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Αθήνα.

Όπως υποστήριξε ο κ. Ιωακειμίδης, ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση, σε επίπεδο θεσμών, αντέδρασε άμεσα, στην προσφυγική κρίση του 2015, με την διατύπωση ολοκληρωμένης πρότασης και συγκεκριμένων μέτρων στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ατζέντας για τη Μετανάστευση, τα κ-μ απέτυχαν να διαμορφώσουν μία κοινή μεταναστευτική πολιτική δίκαιης κατανομής του βάρους (burden-sharing) και αλληλεγγύης, όπως αυτή ορίζεται στη Συνθήκη της Λισσαβόνας.

Η αποτυχία αυτή οφείλεται στην κοντόφθαλμη και συντηρητική αντίληψη κυρίως χωρών της Ανατολικής Ευρώπης, με επικεφαλής την Πολωνία, αλλά και την πλήρη απουσία της Γαλλίας στην όλη διαδικασία, με τη Γερμανία να σηκώνει το βάρος και τη Γερμανίδα Καγκελάριο κ. Άνγκελα Μέρκελ να σώζει, όπως χαρακτηριστικά είπε, «την τιμή της Ευρώπης».

Η ανάγκη διαμόρφωσης κοινής μεταναστευτικής πολιτικής αφορά μεταξύ άλλων την εξωτερική πολιτική της Ένωσης, με το ζήτημα των επιστροφών (returns), της φύλαξης των συνόρων (με τη διαμόρφωση αμυντικής πολιτικής), αλλά και την ενεργοποίηση της μόνιμης διαρθρωμένης συνεργασίας (PESCO) του άρθρου 42 της Συνθήκης της Λισσαβόνας- βήματα προς την οποία πραγματοποιήθηκαν προσφάτως.

Καταλήγοντας, ο κ. Ιωακειμίδης υπογράμμισε ότι οι πλειοψηφίες για να προχωρήσει η κοινή μεταναστευτική πολιτική δεν είναι εύκολο να δημιουργηθούν. Τόνισε ωστόσο ότι οι χώρες της Ε.Ε. δεν μπορούν να μην εφαρμόζουν το Ευρωπαϊκό Δίκαιο, υποστηρίζοντας την ανάγκη θεσμοθέτησης αυστηρών όρων και κυρώσεων, οι οποίες θα περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων και την αναστολή χρηματοδότησης προς τα κ-μ της Ένωσης. Τέλος, τάχθηκε υπέρ της κατάργησης του καθεστώτος «Δουβλίνο», το οποίο όπως χαρακτηριστικά είπε, «δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα και μεταφέρει απλώς το πρόβλημα σε συνοριακές χώρες».

Ο εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Υποστήριξης για το Άσυλο (EASO), κ. Δημήτριος Παγίδας, αναγνώρισε ότι από το 2015 κι έπειτα, το ευρωπαϊκό σύστημα ασύλου δέχτηκε μεγάλη πίεση με αποτέλεσμα να αναδειχθούν και ελλείψεις οι οποίες εμφιλοχωρούσαν στο κοινό ευρωπαϊκό σύστημα ασύλου. Ο κ. Παγίδας διευκρίνισε ότι η EASO υπογράφει ετήσια επιχειρησιακά σχέδια με τα κ-μ, συνεπώς δεν έρχεται σε κάποιο κ-μ για να επιβάλλει ιδία βουλήσει τις προτάσεις της. Είναι ευθύνη του κ-μ να αναγνωρίσει ποιοι είναι οι τομείς εκείνοι στους οποίους χρειάζεται βοήθεια και σχετικά με αυτούς έρχεται η EASO να προσφέρει συμβουλές και λύσεις.

Όσον αφορά στην Ελλάδα, το προηγούμενο επιχειρησιακό σχέδιο υπογράφθηκε τον περασμένο Δεκέμβριο και τώρα οι δύο πλευρές βρίσκονται σε διαπραγματεύσεις για την υπογραφή του επόμενου. Περιέχει ένα ευρύ φάσμα δράσεων υποστήριξης της Υπηρεσίας Ασύλου, της Υπηρεσίας Υποδοχής & Ταυτοποίησης και της Αρχής Προσφυγών. Πέρα από την ενίσχυση των δεξιοτήτων του προσωπικού μέσω εκπαιδεύσεων, παρέχονται επιπλέον εμπειρογνώμονες οι οποίοι είτε προσλαμβάνονται από την Ελλάδα είτε προέρχονται από άλλα κ-μ και αποσπώνται σε συγκεκριμένες υπηρεσίες. Ο κ. Παγίδας παρέθεσε στοιχεία σύμφωνα με τα οποία υπάρχουν περίπου 300 υπάλληλοι της EASO στα 5 hot-spot των νησιών και στην ενδοχώρα, οι οποίοι υποστηρίζουν τις εθνικές υπηρεσίες έτσι ώστε να επιταχυνθούν οι σχετικές διαδικασίες. Ειδικότερα, δίδεται ιδιαίτερο βάρος στην ποιότητα του αποτελέσματος και στην εξατομικευμένη αξιολόγηση κάθε αίτησης. Οι εμπειρογνώμονες του EASO δεν παρεμβαίνουν στην τελική απόφαση, η οποία είναι ευθύνη των ελληνικών υπηρεσιών.

Μέχρι σήμερα, η EASO έχει πραγματοποιήσει περίπου 7000 συνεντεύξεις στα νησιά και έχει συμβάλλει στο να μετεγκατασταθούν από την Ελλάδα σε άλλα κ-μ περίπου 22000 δικαιούχοι επί συνόλου 28000 επιλέξιμων. Οι εκτιμήσεις είναι, κατά τον κ. Παγίδα, ότι μέχρι το τέλος του έτους όλοι οι δικαιούχοι θα έχουν μετεγκατασταθεί. Κλείνοντας, ο κ. Παγίδας αποκάλυψε ότι αυτή τη στιγμή συζητείται στα κ-μ και το ευρωκοινοβούλιο να μετατραπεί η EASO σε μια μεγαλύτερη υπηρεσία και οργανισμό σε θέματα ασύλου.

Ο κ. Άγγελος Παγκράτης, Ειδικός Συντονιστής της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αναφέρθηκε στην παγκόσμια διάσταση του φαινόμενου της μετανάστευσης και στην σχέση του με την αναπτυξιακή πολιτική. Σε επίπεδο στόχων της ΕΕ, έχουν τεθεί σε επίπεδο Ηνωμένων Εθνών αρχές και μηχανισμοί ενοποίησης των δράσεων μέσω των Στόχων για την Αειφόρο Ανάπτυξη (Sustainable Developement Goals). Η πολική απάντηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις αυξημένες μεταναστευτικές ροές είναι η μακροχρόνια οικονομική ανάπτυξη των χωρών προέλευσης.

Ως εκ τούτου, βασικός στόχος της ΕΕ είναι η συνοχή των πολιτικών για την αντιμετώπιση γενεσιουργών αιτιών της μετανάστευσης και η συνέργεια με υπάρχουσες πολιτικές· ο δε ρόλος της συγκεντρώνεται στο να έλξει κεφάλαια του ιδιωτικού τομέα συγχρόνως εξυπηρετώντας την λογική του κοινού ευρωπαϊκού συμφέροντος. Ήδη το σύνολο δανεισμού της Ευρωπαϊκή Τράπεζας Επενδύσεων (EIB) αποτελεί 2,5 φορές το αντίστοιχο της Παγκόσμιας Τράπεζας. Έτσι μέσω του Resilience Initiative και του External Investment Plan, η EIB εισάγει επενδυτικά κεφάλαια στις χώρες μεταναστευτικών ροών.

Ο κ. Κυριάκος Γιαγλής, Διευθυντής Ελλάδος του Δανικού Συμβουλίου για του Πρόσφυγες (DRC) έδωσε έμφαση στο γεγονός ότι στο μέλλον οι μεταναστευτικές ροές προς την Ευρώπη θα έχουν κατά κύριο λόγο μικτό χαρακτήρα (mixed migration). Όπως εξηγήθηκε, το έργο του DRC στην αντιμετώπιση της μεταναστευτικής κρίσης στην Ελλάδα από το 2015 συνίσταται στην αντιμετώπιση επειγουσών καταστάσεων (π.χ. στα ελληνικά νησιά), στην παροχή βοήθειας στην ενσωμάτωση και εύρεση βιώσεων λύσεων για τους μετανάστες (π.χ. μετεγκατάσταση, εθελούσια επιστροφή) και στην παροχή νομικής υποστήριξης.

Ο κ. Γιαγλής αναφέρθηκε εκτενώς στην έλλειψη ικανότητας απορρόφησης από το ελληνικό κράτος του μεγαλύτερου όγκου παρεχόμενης χρηματοδότησης, σε αντιδιαστολή με την αποτελεσματικότερη απορρόφηση μικρότερης όμως πίτας χρηματοδότησης που αναλογεί στις ΜΚΟ. Δήλωσε ότι παρά το ότι δόθηκε μεγάλο χρηματικό ποσό στο ελληνικό κράτος, το Υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής ήταν εντελώς ανέτοιμο και είχε περιορισμένη ικανότητα να διαχειριστεί τα χρήματα που του παραχωρήθηκαν. Περαιτέρω ισχυρίστηκε ότι είχε ζητηθεί να γίνουν μνημόνια συνεργασίας μεταξύ ΜΚΟ και του ελληνικού δημοσίου, τα οποία δεν καταρτίστηκαν με ευθύνη της ελληνικής πολιτείας, με αποτέλεσμα να υπάρχει αναρχία στον τρόπο δράσης των μη κυβερνητικών οργανώσεων. Τέλος ο κ. Γιαγλής άσκησε κριτική ισχυριζόμενος ότι λείπει ένα σχέδιο ενσωμάτωσης των προσφύγων/μεταναστών από την ελληνική προσέγγιση του μεταναστευτικού. Σε αντιδιαστολή, παρατέθηκε το παράδειγμα της Δανίας, όπου η δανέζικη κυβέρνηση χρηματοδοτεί του δήμους για να αναλάβουν τη διαχείριση του μεταναστευτικού με πολύ γρήγορη ένταξη των μεταναστών στην κοινωνία.